Sấm sét là gì? Đây là một trong những hiện tượng thiên nhiên vừa kỳ thú vừa nguy hiểm, thường xuất hiện trong các cơn giông bão. Không chỉ mang lại mưa lớn và cải tạo đất, sấm sét còn có thể gây thiệt hại nghiêm trọng về người, tài sản và môi trường. Hiểu rõ sấm sét là gì, cách hình thành và tác động của nó sẽ giúp bạn phòng tránh nguy cơ sét đánh, bảo vệ an toàn cho bản thân và công trình.
Sấm sét là gì?
Sét (hay tia sét) là hiện tượng phóng điện trong khí quyển giữa các đám mây tích điện trái dấu hoặc giữa mây và mặt đất. Ngoài ra, sét còn có thể xuất hiện trong các trận phun trào núi lửa hay bão cát. Khi xảy ra phóng điện, tia sét di chuyển với tốc độ cực cao – lên đến 36.000 km/h, kèm theo ánh sáng chói lòa và sức nóng khủng khiếp.
Sấm hay sấm sét là âm thanh vang lên sau tia chớp, hình thành do không khí giãn nở đột ngột bởi nhiệt độ cực cao của sét. Tùy vào khoảng cách và cường độ của tia chớp, âm thanh có thể là tiếng nổ lớn ngắn gọn hoặc tiếng rền trầm kéo dài.
Khi bạn nhìn thấy tia chớp lóe lên rồi mới nghe tiếng sấm, đó là vì tốc độ ánh sáng nhanh hơn nhiều so với âm thanh. Nhờ hiện tượng này, con người có thể ước lượng khoảng cách của tia sét bằng cách đo thời gian giữa lúc thấy ánh chớp và nghe tiếng sấm.
Về bản chất, sét là dòng di chuyển của các ion, còn hình ảnh chúng ta thấy là dòng plasma phát sáng. Trong khi ánh sáng di chuyển với tốc độ 299.792.458 m/s, âm thanh chỉ truyền được khoảng 1.230 km/h trong không khí – lý do khiến sấm luôn đến sau chớp.
Đáng kinh ngạc hơn, nhiệt độ của tia sét có thể đạt tới 30.000°C, cao gấp 20 lần mức nhiệt cần để biến cát silica thành thủy tinh. Chính vì thế, sét không chỉ là hiện tượng thiên nhiên kỳ thú mà còn ẩn chứa sức mạnh vô cùng đáng sợ.
Có mấy loại sấm sét?
Các loại sét thường gặp:
- Sét từ đám mây sang đám mây (Cloud-to-Cloud Lightning – CC)
Đây là loại sét phổ biến nhất, xảy ra khi các đám mây mang điện tích trái dấu phóng điện cho nhau.
- Thường không chạm đất, chỉ sáng chói trên bầu trời.
- Là mối nguy hiểm lớn đối với máy bay bay trong khu vực có giông sét.
- Sét từ đám mây xuống mặt đất (Cloud-to-Ground Lightning – CG)
Là loại sét điển hình và nguy hiểm nhất với con người.
- Tia sét phóng từ mây xuống mặt đất, cây cối, tòa nhà hoặc vật thể kim loại.
- Tuy ít gặp hơn sét giữa các đám mây (chỉ chiếm khoảng 1/10 đến 1/15 số lần phóng điện), nhưng sét CG có thể gây chết người.
- Trung bình mỗi năm tại Mỹ, sét CG gây 20–30 ca tử vong và hàng trăm người bị thương.
- Sét hòn (Ball Lightning)
Là hiện tượng sét hiếm gặp và kỳ lạ.
- Xuất hiện dưới dạng một quả cầu sáng nhỏ, lơ lửng trong không khí.
Thường chỉ tồn tại vài giây trước khi biến mất hoặc phát nổ. - Có thể xảy ra trong những cơn dông bão mạnh, nhưng vẫn chưa được khoa học lý giải hoàn toàn.
Nguyên nhân gây ra sấm sét
Khi hai đám mây mang điện tích trái dấu tiến lại gần nhau, hiệu điện thế giữa chúng có thể đạt tới hàng triệu vôn. Lúc này xảy ra hiện tượng phóng tia lửa điện, tạo ra tia chớp mà mắt thường có thể nhìn thấy.
Chỉ vài giây sau, ta mới nghe thấy tiếng nổ lớn – gọi là sấm. Điều này xảy ra vì ánh sáng di chuyển nhanh hơn âm thanh, nên ta luôn thấy chớp trước khi nghe sấm.
Khi đám mây dông tích điện di chuyển gần mặt đất, đặc biệt ở những khu vực trống trải có vật thể cao như cây cối hoặc người cầm cuốc xẻng, dòng điện trong mây có thể phóng xuống đất. Hiện tượng đó chính là sấm sét, một trong những hiện tượng tự nhiên mạnh mẽ và nguy hiểm nhất.
Cách phòng chống sét đánh
- Khi ở trong nhà:
- Đứng xa cửa sổ, cửa ra vào và các thiết bị điện tử như TV, tủ lạnh, máy tính.
- Tránh xa nơi ẩm ướt như phòng tắm, bể nước, vòi nước, vì nước dẫn điện rất tốt.
- Không nên dùng điện thoại cố định trừ trường hợp thật sự cần thiết.
- Rút phích cắm các thiết bị điện trước khi giông sét xảy ra, tránh bị sét lan truyền qua đường dây điện hoặc điện thoại.
- Giữ khoảng cách ít nhất 1 mét với các ổ cắm, dây điện và thiết bị điện.
- Tháo ăng-ten ra khỏi TV khi có mưa giông để hạn chế nguy cơ sét đánh lan.
- Khi ở ngoài trời:
- Tuyệt đối không trú dưới cây cao hay các khu vực trống trải, dễ bị sét đánh trực tiếp.
- Tránh xa vật kim loại như xe đạp, máy móc, hàng rào sắt… vì kim loại dẫn điện.
- Tìm nơi khô ráo, thấp hơn xung quanh, hoặc gần những cây thấp (nhưng không quá gần thân cây).
- Giữ tư thế an toàn:
- Ngồi xổm, tay ôm cổ, chân nhón cao để giảm diện tích tiếp xúc với mặt đất.
- Không nằm xuống đất và không đứng thành nhóm người gần nhau.
- Khi có dấu hiệu sét sắp đánh:
Nếu bạn cảm thấy tóc dựng lên (giống như khi bị nhiễm điện gần TV), đó là dấu hiệu cực kỳ nguy hiểm – sét có thể đánh vào vị trí bạn đứng bất cứ lúc nào.
Hãy lập tức cúi thấp người xuống, lấy tay che tai, không chạm tay xuống đất, và giữ tư thế ngồi thấp nhất có thể cho đến khi an toàn.
Hậu quả do sấm sét gây ra
Tác dụng tích cực
Sấm sét không chỉ mang tính hủy diệt mà còn có vai trò quan trọng trong tự nhiên:
- Giúp tạo ra lượng mưa lớn, bổ sung nguồn nước cho đất và cây trồng.
- Quá trình phóng điện sinh ra nitơ tự nhiên (đạm), giúp cải tạo đất và thúc đẩy cây phát triển.
Tuy nhiên, mặt trái của sấm sét lại gây ra nhiều thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản.
Mức độ thường xuyên của sét
Theo các nghiên cứu, mỗi giây trên Trái Đất có gần 100 tia sét đánh xuống, tương đương:
- 9 triệu cú sét mỗi ngày,
- Gây ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường, con người và cơ sở hạ tầng.
Thiệt hại kinh tế
Sét có thể gây ra tổn thất nặng nề:
- Phá hủy công trình xây dựng, đường dây điện, thiết bị khoa học hoặc máy bay.
- Thiệt hại kinh tế toàn cầu do sét đánh ước tính hàng chục tỷ USD mỗi năm.
Thiệt hại về người
Sét là một trong những nguyên nhân gây tử vong tự nhiên cao nhất:
- 1.000 – 10.000 người chết mỗi năm trên toàn thế giới.
- Khoảng 10% nạn nhân tử vong, và 70% bị ảnh hưởng lâu dài.
- Các chấn thương phổ biến gồm:
- Bỏng nặng, tổn thương não, gãy xương, ngừng tim.
- Mất trí nhớ, lú lẫn, co giật, đục thủy tinh thể, thay đổi hành vi.
Hỏa hoạn và cháy nổ
Sét là nguyên nhân trực tiếp gây ra nhiều vụ cháy nghiêm trọng, như:
- Cháy nhà, cháy nổ thiết bị,
- Cháy rừng quy mô lớn, đặc biệt ở các khu vực khô hạn.
Ô nhiễm môi trường
Tia sét tạo ra các oxit nitơ (NOx), tuy chiếm lượng nhỏ nhưng có thể:
- Ảnh hưởng đến tầng ôzôn,
- Góp phần làm thay đổi thành phần hóa học của không khí gần mặt đất.
Nên làm gì khi gặp sấm sét?
Nhận biết nguy hiểm
Nếu bạn nghe thấy tiếng sấm, nghĩa là bạn đang ở trong phạm vi khoảng 10 dặm (16 km) của cơn bão – tức là vẫn có thể bị sét đánh.
→ Hãy tìm nơi trú ẩn an toàn ngay lập tức.
Khi ở trong nhà
- Đứng xa cửa sổ, cửa ra vào, thiết bị điện và nơi có nước như nhà tắm, vòi nước, bể bơi.
- Không sử dụng điện thoại cố định, trừ trường hợp thật sự khẩn cấp vì đường dây có thể dẫn điện.
- Rút phích cắm các thiết bị điện không cần thiết nếu chưa có thiết bị chống sét lan truyền.
- Giữ khoảng cách an toàn với tivi, máy tính, ổ điện và các thiết bị kim loại.
Khi ở ngoài trời
- Không trú dưới cây cao, cột điện hoặc gần các vật dẫn điện.
- Tránh xa những đồ vật bằng kim loại như gậy đánh gôn, cần câu cá, ô dù, xe đạp, hàng rào sắt.
- Nếu đang ở vị trí trống trải, hãy:
- Ngồi xổm xuống, tay đặt lên đầu gối, đầu cúi thấp giữa hai chân.
- Không nằm xuống đất và không đứng gần người khác để tránh bị đánh lan.
Sau khi cơn dông qua
- Chờ ít nhất 30 phút sau tiếng sấm cuối cùng rồi mới rời nơi trú ẩn.
- Tránh xa dây điện bị đổ, dây cáp đứt hoặc khu vực ngập nước gần nguồn điện.
Biện pháp bảo vệ lâu dài
Để giảm thiểu rủi ro sét đánh, mọi công trình, bao gồm nhà ở, nên được trang bị:
- Hệ thống cột thu lôi chống sét trực tiếp.
- Thiết bị chống sét lan truyền cho các thiết bị điện.
- Hệ thống tiếp địa an toàn.
- Thiết bị cảnh báo sét sớm, giúp phát hiện nguy cơ trước khi giông đến.
Sấm sét màu gì mạnh nhất?
Màu sắc của tia sét không chỉ là một hiện tượng đẹp mắt mà còn phản ánh nhiệt độ và năng lượng của luồng điện trong khí quyển.
- Sét trắng hoặc xanh trắng:
Đây là loại sét mạnh nhất và nóng nhất. Màu trắng xuất hiện khi tia sét đạt nhiệt độ cực cao, lên đến 30.000°C – gấp nhiều lần so với nhiệt độ bề mặt Mặt Trời. Sét trắng thường đi kèm với tiếng nổ lớn và độ sáng chói mắt. - Sét xanh dương hoặc tím:
Cho thấy nhiệt độ cao và độ ẩm lớn trong không khí. Loại sét này thường xuất hiện trong những cơn giông mạnh ở vùng nhiệt đới. - Sét vàng hoặc cam:
Xuất hiện khi trong không khí có nhiều bụi hoặc hạt hơi nước, làm giảm năng lượng của tia sét. Loại sét này yếu hơn và có cường độ trung bình. - Sét đỏ:
Thường gặp ở tầng khí quyển cao, gọi là “red sprites”, có năng lượng thấp hơn và không gây nguy hiểm trực tiếp cho mặt đất.
Tóm lại, sét màu trắng hoặc xanh trắng là loại sét mạnh nhất, thể hiện năng lượng phóng điện cực lớn và nhiệt độ cao nhất trong tự nhiên.
Tại sao sét đánh vào người?
Sét đánh vào người là kết quả của dòng điện tìm đường dẫn nhanh nhất xuống mặt đất. Một số lý do phổ biến khiến con người trở thành mục tiêu của sét gồm:
Chiều cao và vị trí:
Người đứng ở nơi trống trải hoặc cao hơn xung quanh (trên cánh đồng, bãi biển, sân chơi…) dễ bị sét đánh hơn vì cơ thể trở thành vật dẫn điện lý tưởng.
Vật dẫn điện gần người:
Sử dụng hoặc đứng gần cây cao, cột điện, kim loại, xe đạp, gậy đánh gôn, cần câu… làm tăng nguy cơ sét đánh lan truyền.
Điều kiện thời tiết:
Khi mưa giông mạnh, điện tích trong mây tích tụ cao, tạo ra hiệu điện thế lớn giữa mây và mặt đất.
Con người ở vị trí lộ thiên có thể trở thành đường dẫn điện ngắn nhất xuống đất.
Hiện tượng sét cảm ứng hoặc lan truyền:
Sét không cần đánh trực tiếp mà có thể lan truyền qua mặt đất hoặc vật dẫn, khiến người cầm kim loại, đứng gần dây điện hoặc hàng rào cũng bị thương.
Lưu ý:
Ngay cả khi không bị đánh trực tiếp, người đứng gần vật dẫn điện cũng có thể bị chấn thương nghiêm trọng do sét lan truyền. Vì vậy, luôn tìm nơi trú ẩn an toàn khi có giông sét là điều quan trọng nhất.
Hiểu rõ sấm sét là gì không chỉ giúp chúng ta ngưỡng mộ vẻ đẹp kỳ thú của thiên nhiên mà còn nâng cao khả năng phòng tránh nguy hiểm do sét gây ra. Từ việc biết nguyên nhân, tác hại đến biện pháp an toàn, mỗi người có thể bảo vệ bản thân, gia đình và tài sản một cách hiệu quả. Hãy áp dụng những kiến thức này trong cuộc sống hàng ngày và đảm bảo công trình của bạn luôn được bảo vệ an toàn với giải pháp chống sét từ Vidaisun, mang lại sự yên tâm tuyệt đối khi mùa mưa bão đến.